Karel Landman

In hierdie krisistyd begin Landman as leier op die voorgrond tree. As tipiese oosgrensboer beskik hy oor die nodige geloofsmoed en krygservaring om die moeilike omstandighede van bedreiging en verdeeldheid waarin die Trekkers verkeer, die hoof te bied. Hy neem onder meer as veldkornet deel aan die sogenaamde Vlugkommando van Uys en A. H. Potgieter* in April 1838 en beskerm die agterhoede op 'n voortreflike wyse. In Mei van dieselfde jaar neem hy Port Natal namens die Voortrekkers in besit en reël die plaaslike administrasie aldaar. Hy vestig die beesboere van sy Trek in 'n versterkte laer digby die mond van die Umgenirivier, net noord van Port Natal totdat rustiger tye aanbreek en sy volgelinge plase op die Natalse kusvlakte kan betrek. Onder sy leiding word voorrade wat van oorsee vir die Voortrekkers aankom, aan die mense besorg.

Voor die koms van A. W. J. Pretorius speel Landman 'n belangrike rol in die vestiging van die Trekkers in Natal. Hy tree op as aanvoerder van die Natalse kontingent na die Wenkommando (Desember 1838) en is by Bloedrivier (16.12,1835) tweede in bevel onder Pretorius. Na die verwonding van laasgenoemde, sit hy die agtervolging van die Zoeloes na Dingane se hoofstat voort. In die slag by die Wit Umfolozi (27.12.1838) word hy en sy kommando in 'n hinderlaag gelok; danksy die dinamiese optrede van Hans Dons de Lange wat uit die Zoeloe-hinderlaag jaag. word voorkom dat die kommando nog swaarder verliese ly.

Vroeg in 1839 voer Landman belangrike onderhandelings met maj. S. Charters, die Britse bevelvoerder in Port Natal. Hy dring sterk daarop aan dat die regte van die Voortrekkers eerbiedig sal word, maar slaag nie daarin om die ammunisie waarop Charters beslag gelê het, terug te kry nie.

Volksraadslid

As Volksraadslid van die Republiek Natalia speel Landman 'n vername rol. Hy dien as tydelike voorsitter (Augustus 1840 en Januarie 1841) en ook in verskeie belangrike komitees.

Met die aankoms van kaptein T. C. Smith en sy troepemag en die daaropvolgende botsing met Andries Pretorius in 1842, kom daar 'n radikale wending in Landman se loopbaan as Voortrekkerleier. Hy weier om die wapens teen Smith op te neem en trek hom 'n ent van die hawe af terug, waardeur by in onguns raak by baie Voortrekkers, wat hulle kragdadig teen Britse inmenging wil verset. Hy verlaat later die distrik Port Natal om in die Pietermaritzburgse distrik te gaan boer, waarna hy hom uiteindelik saam met familielede en vriende op die plaas Uithoek, suidwes van die huldige Glencoe, vestig. Toe hy in sy tagtigste lewensjaar sterf en aldaar begrawe word, is hy die laaste Voortrekkerleier van betekenis wat wegval.

Vir die onstuimige en gevaarlike tye waarin hy geleef het, was Landman as leier versigtig. Hy het nie maklik tot drastiese aksie oorgegaan nie. Aan moed het dit hom egter nie ontbreek nie. Wanneer hy van sy saak oortuig was, het hy nie gestuit nie, soos sy optrede teenoor ds. J. M. Carter getuig toe hy laasgenoemde met die woorde die les oor sy pligte as predikant gelees het: 'Wagt u voor pragt en hoogmoet en eerzug, wees opregt en voorzegteg, hout u aan de eenvoudige en nederige leer van Jesus Christus'.

Landman is op 14.2.1817 getroud met Agatha Jacomina Meijer, die vyfde kind van Izsak Meijer. Daar is ten minste ses kinders uit die huwelik gebore.
C. F. J. MULLER

1. C. F. J. MULLER, 'Veertig jaar uit die lewe van die Voortrekkerleier Karel Landman', Historiese Studies, Mrt. 1943;

   'Karel Landman se trekgeselskap', Historia, 10.10.1956;

   'Karel Landman op trek', Mededelings van Unisa. C. 13. Pta., 1959;

2. H. B. THOM, Die lewe van Gert Maritz. Kstd., 1956.